Al meer dan 600 jaar vormt de Antonius Abt het centrum van Terheijden. Het gebouw is door de eeuwen heen belangrijk geweest voor de geschiedenis van het dorp en haar omgeving. Daarnaast is de Antonius Abt het oudste en grootste Rijksmonument van de gemeente Drimmelen en door Unesco tot beschermd erfgoed bestempeld.
In 1400 is op de plek waar nu de imposante Antonius Abt staat eerst een eerste kapel igesticht. Dat was voor de inwoners van de gemeenschappen die hier leefden in die tijd vrij noodzakelijk. Voordat er hier een kapel was, moesten al deze bewoners namelijk naar de kerk in Breda, te voet. En er lag toen nog geen goed begaanbare weg naar Breda. In de 15e en 16e eeuw groeide de kapel al heel snel uit tot een grote kerk in de gotische bouwstijl. In 1526 werd het priesterkoor voltooid.
Plattegrond
A = veronderstelde ligging van de eerste kerk/kapel uit 1400-1401
B = toren, gebouwd in de 15e eeuw. Onder de toren bevindt zich de ingang van “zaal de Abt”
C = Priesterkantoor, gebouwd in de periode 1542 – 1546
D = Dwarspand met noordertransept (No) en zuidertransept (Zu), gebouwd in de periode van 1508 – 1526
E = Zijbeuken en middenschip gebouwd in de periode 1542 – 1546
F = Sacristie uit 1878
G = Noorderportaal in 1878 tot stand gekomen, nu Mariakapel en ingang van sacrale ruimte
Tijdens de 80e-jarige oorlog lag Terheijden op een strategische positie ten opzichte van Breda. De kerk werd toen afwisselend gebruikt als basis voor dan weer de Spaanse, dan weer de Hollandse troepen. Wie op dat moment de macht had, gebruikte ook de toren van de Antonius Abt als uitkijkpost. Afhankelijk ook van wie er aan de macht was, werd de kerk ‘gegeven’ aan de protestantse gemeenschap en dan weer teruggeven aan de katholieken.
Met de vrede van Munster in 1648 kwam de kerk officieel in handen van de gereformeerden en mochten er geen katholieke erediensten gehouden worden. De 70 à 80 protestante dorpsbewoners van Terheijden hielden hun viering in de kerk, de honderden katholieken namen hun intrek in schuurkerken.
Omdat er zo veel ruimte over was in de kerk door de kleinschalige protestante diensten, nam in deze tijd de dorpsschool intrek in deze zijbeuken. Vervolgens, tijdens de Franse bezetting van Nederland begin 1700 werd de kerk gebruikt als veldhospitaal en uiteindelijk aan het eind van de 18e eeuw ook nog als paardenstal.
In 1801 wordt de kerk, na jaren onderhandelen, weer in gebruik genomen als katholieke kerk en vinden hier de erediensten weer plaats.
De Antonius Abt heeft veel geleden onder de Tweede Wereldoorlog. Zo werden in 1943 de drie klokken in de toren van de kerk gevorderd door de Duitsers voor de wapenindustrie. Dit gebeurde met grof geweld waardoor er in de toren gaten en schade aan het uurwerk werd aangericht. De toren was natuurlijk een handig uitkijkpunt over de omgeving van Terheijden, vandaar dat de Duitsers er een wachtpost in maken. In 1944 wordt om deze reden de toren getroffen door vele granaatvoltreffers van de geallieerden.
Na de bevrijding begon het herstel van de schade aan de kerk. Met de grootschalige restauratie van de toren in 2019 is de laatste oorlogsschade hersteld.
In 2013 is Stichting Behoud de Antonius Abt opgericht met als doel het gebouw te behouden voor Terheijden. U leest hier meer over in ‘ons verhaal’.
Nieuwsgierig geworden? Bezoek ons!
Er is nog veel en veel meer te vertellen over de Antonius Abt. Niet alleen over het verleden maar ook over de plannen die wij als stichting hebben voor de toekomst van het gebouw. Wilt u meer weten? Kom gerust langs tijdens onze openstelling of vraag een rondleiding aan.
